Stress, overspannenheid en burn-out

Counselling geeft mogelijkheden om te werken aan de negatieve gevolgen van stress. Dit heel zinvol zijn om burn-out en ziekteverzuim te voorkomen. In bepaalde gevallen kan counseling in het verlengde van een andere behandeling een waardevolle aanvulling zijn. Een doorverwijzing (naar breed palet van andere begeleiders) kan noodzakelijk zijn.

Wat is stress

Stress is spanning die het gevolg is van veranderingen in de omgeving. In eerste instantie levert stress vooral een lichamelijke reactie op. Het lichaam reageert op van buiten komende prikkels. De productie van het stresshormoon adrenaline, dat de alertheid verhoogt (vecht- of vluchtreactie), komt in grote hoeveelheden vrij bij emoties als (normale) angst, paniek, verdriet en woede. Het lichaam en de geest staan ‘op scherp’. In deze fase kan stress helpen om tot adequate prestaties te komen. Het stresshormoon cortisol zorgt vervolgens dat het verlies van energie wordt gecompenseerd. Het breekt eiwitten in de spieren af, waarbij glucose (energie) vrijkomt, om het lichaam weer in evenwicht te brengen.

Als het lichaam adrenaline blijft produceren, omdat de spanning blijft voortduren, dan raken (de bijnieren van) mensen uitgeput. Het lichaam is niet meer in staat compensatie te bieden. Mensen storten in, voelen zich uitgeput, kunnen zich niet meer concentreren. Er ontstaan klachten als onrustgevoelens, concentratiestoornissen, slaapstoornissen, hoge bloeddruk, hoofdpijn, spierpijn, stijve nek, nervositeit, hartkloppingen, maagzweren en hart- en vaatziekten.

Wanneer het lichaam langdurig cortisol blijft produceren, kunnen delen van de hersenen beschadigd raken, waardoor geheugenproblemen kunnen optreden. Daarnaast verzwakt het immuunsysteem en dit heeft (soms ernstige) gevolgen voor de lichamelijke gezondheid. Door overmatige productie van glucose kan de productie van insuline (het hormoon dat er voor zorgt dat de glucose in het lichaam wordt opgenomen en het glucosegehalte van het bloed verlaagt) van slag raken, waardoor zelfs suikerziekte kan ontstaan.

Wat is overspannenheid

Overspannenheid ontstaat als iemand te lang onder spanning heeft geleefd en niet meer voldoende tot rust kan komen. Iemand kan overspannen raken als hij binnen een korte periode (te) veel emoties moet verwerken (verlies van dierbaren, verlies van baan, verhuizing, geboorte van een kind). Bijvoorbeeld door werk-stress, maar ook wanneer de oorzaak van de spanning onduidelijk is.

Overspannenheid kan soms ernstige lichamelijke gevolgen hebben. De klachten zijn stressklachten, zoals hierboven omschreven. Daarnaast kan er sprake zijn extreme prikkelbaarheid, agressie, rusteloosheid, emotionele vervlakking en een verlies van interesse en motivatie. Als de stressfactoren aanwezig blijven, kan overspannenheid zeer lang duren en mogelijk leiden tot angststoornissen, depressies, een posttraumatische stress-stoornis (PTSS) of burn-out.

Wat is burn-out

Burn-out staat voor volledig opgebrand te zijn, voor geen energie of motivatie meer vinden voor de dagelijkse bezigheden. Burn-out bestaat uit een aantal min of meer met elkaar samenhangende verschijnselen: een gevoel van uitputting, (extreme) vermoeidheid, chronische vermoeidheid, (licht) depressieve gevoelens, een sterk verminderd zelfvertrouwen en gevoel van eigenwaarde, een gevoel van afstand ten opzichte van de dagelijkse omgeving.

Een burn-out kan ontstaan als gevolg van een teveel aan stress op het werk, vooral bij mensen die hun werk zeer serieus nemen en een idealistische en/of perfectionistische inslag hebben. Juist voor deze mensen valt het vaak niet mee om toe te geven dat ze hun bezigheden niet kunnen volhouden. Het voelt voor hen als falen, terwijl dat woord in hun woordenboek niet voorkomt.

Meestal is er sprake van een samenloop van stressvolle omstandigheden, die -in combinatie- een aanslag doen op iemands energie, terwijl die energie onvoldoende wordt gecompenseerd.

Verschil tussen overspannenheid en burn-out

Hoewel de meningen daarover uiteenlopen, is er in mijn persoonlijke beleving een groot verschil tussen overspannenheid en burnout, hoewel ze wel in elkaars verlengde kunnen liggen. Bij overspannenheid hebben onrustgevoelens en nervositeit de overhand, terwijl bij burn-out een gevoel van algehele uitputting en een sterk verminderd gevoel van eigenwaarde de overhand hebben.