Bij hooggevoelige personen (HSP’s) wordt soms (ook), terecht of onterecht, de diagnose NLD, ADHD, ADD en/of PDD-NOS of Asperger gesteld. Ook komt bij HSP’s dyslexie, dyscalculie en hoogbegaafdheid vaker voor. Hooggevoeligheid heeft overeenkomsten met AD(H)D en autisme, toch is hooggevoeligheid geen stoornis of handicap, maar een temperament.
Hooggevoelige personen zijn door eigenschappen als intuïtie, oog voor detail, veelzijdigheid en grote gedrevenheid in staat om creatieve oplossingen te bedenken die anderen nooit zouden verzinnen, zien vaak dingen van te voren aankomen, kunnen het proces (veel beter dan het doel) in de gaten houden, voelen goed aan wat anderen nodig hebben. Doordat zij dingen vaak snel door hebben, lijken zij vaak hoogbegaafd, terwijl dit niet zo hoeft te zijn.
Veel schrijvers en andere kunstenaars, en ook veel hulpverleners zijn hooggevoelig.
Vaak moeten HSP’s, meer dan anderen, leren grenzen te stellen en goed voor zichzelf te zorgen. Counselling kan daarbij helpen.
Kenmerken van hooggevoeligheid
HSP’s zijn vaak (zeer) kunstzinnig, houden van mooie dingen (oog voor detail/kleine veranderingen), houden van dieren, hebben een sterke intuïtie (lijken soms gedachten te kunnen lezen), zijn meestal voorzichtig, hebben een intensieve belevingswereld, gevoel voor gevoelens van anderen, bijzonder gevoel voor humor, bijzonder gevoel voor rechtvaardigheid.
Naast deze mooie kwaliteiten hebben HSP’s vaak problemen:
- snel overprikkeld / snel schrikken / snel van slag / kwetsbaar
- slaapproblemen; moeilijk in slaap kunnen komen na een intensieve/opwindende dag
- emotionele uitbarstingen
- gevoelig voor pijn / geluid / licht / geuren
- last van kleren die kriebelen, naden in sokken, kledingmerkjes
- veel behoefte aan rust
- niet van grote verrassingen houden
- niet begrepen
- moeite in een groep
- moeite met veranderingen
- gevoelig voor pijn
- gevoelig voor sferen en emoties van andere mensen
- onvoldoende begrenzing (vervloeien met omgeving)
- vaak moe
- vaak depressief
- wil niet naar school
- niet graag gecontroleerd (‘op de vingers gekeken’)
- meer leren van vriendelijke terechtwijzing dan van straf
- perfectionistisch
- veel lastige / moeilijke / intelligente vragen stellen
- moeilijke woorden voor zijn/haar leeftijd
- onderpresteren
- op school voorbeeldig, thuis onuitstaanbaar
- problemen met de emotionele ontwikkeling
- vóór in cognitieve ontwikkeling
- vaak bang
- vaak buikpijn/hoofdpijn
- piekeren
Informatieverwerking door een HSP
HSP’s gebruiken bij het verwerken van informatie hun rechter hersenhelft, autistische mensen juist hun linker hersenhelft.
HSP’s zijn vaak visueel-ruimtelijk ingesteld (beelddenken). De ‘beelden’ in hun hoofd zijn vaak gerelateerd aan geuren, geluiden en smaken. Beelddenken is een andere manier van informatie verwerken dan taaldenken. Ook dyslectische mensen zijn (meestal) beelddenkers.
Lesmethoden zijn vooral gericht op het taaldenken en op de linker hersenhelft. HSP’s kunnen daar dus problemen mee hebben:
- (Weg-)associëren bij veel en niet-functionele beelden.
Vasthouden aan het eerste ‘beeld’ (vaak fonetisch in plaats van als woordbeeld). - Wisselingen van structuur (van cijfers naar letters; van het ene lokaal naar het andere; plus- en minsommen door elkaar; verschillende oplossingstrategieën) zijn verwarrend.
- Formulering van vragen; als er ruimte is voor abstractie, associatie en voor meer vragen, is antwoord geven voor HSP’s lastig.
Omgaan met hooggevoeligheid
Hooggevoeligheid wordt vaak aangeduid als ‘overgevoeligheid’, maar dit getuigt van erg weinig begrip van wat deze (mooie) karaktereigenschap of dit temperament inhoudt.
De manier waarop hooggevoelige mensen met hun hooggevoeligheid omgaan, bepaalt grotendeels het hoe zij zich voelen.
Worden de prikkels niet goed gecontroleerd of verwerkt, dan kost dit veel energie, het is vermoeiend en vaak verwarrend, wat kan leiden tot woede-uitbarstingen en in extremere gevallen tot angststoornissen of depressies.
In een poging om de zintuigen te verdoven, kan een toevlucht worden gezocht in alcohol of drugs, die (misschien eerder dan bij minder gevoelige personen) tot verslaving kan leiden. Vooral bij HSP’s wordt het onderliggende probleem hierdoor alleen maar erger. Hooggevoelige personen hebben volgens Elaine Aron ook een veel grotere kans om overspannen of burn-out te raken.
Als iemand zich bewust is van zijn hooggevoeligheid kan hij/zij beter grenzen aangeven en afspraken maken, een geschiktere baan zoeken of parttime gaan werken. De omgeving kan proberen rekening te houden met de gevoeligheid. Belangrijk is ook om voor de nodige geestelijke rust te zorgen en overbelasting te vermijden. Voldoende slapen, wandelen en je op tijd terugtrekken (pauze nemen) verhogen geluk en kwaliteit van leven aanzienlijk. Counselling kan daarbij helpen.
Elaine N.Aron
De term Highly Sensitive Person (HSP), 'hoogsensitief persoon' of 'hooggevoelig persoon' is in 1996 geïntroduceerd door de Amerikaanse psychologe dr Elaine N. Aron. Volgens Aron is 15 tot 20 procent van de mensen hooggevoelig. HSP’s kunnen ingetogen (introvert) en voorzichtig zijn (verlegen lijken), maar evengoed naar buiten gekeerd (extravert) en ondernemend.
Nieuw is dat Elaine Aron een verband aangeeft tussen interne en externe gevoeligheid:
Zij stelt dat er een verband is tussen de externe en interne gevoeligheid: mensen die ‘overgevoelig’ zijn voor stoffen en zintuiglijke prikkels hebben opmerkelijk vaak ook een gevoeliger belevingswereld. Mensen, die verhoogd gevoelig zijn op beide terreinen, noemt Aron 'HSP’s'. Zij krijgen meer prikkels te verwerken, omdat de prikkels uit hun emoties, gedachten en de omgeving hen overweldigen, en elkaar versterken (filteren is moeilijk): de intense waarneming van de omgeving geeft (zintuiglijke) prikkels aan de interne belevingswereld.
Externe gevoeligheid is de zintuiglijke gevoeligheid die al bij kinderen te zien is: zij willen die wollen ‘kriebeltrui’ niet aan en doen hun oren dicht bij het geluid van applaus. Ze zijn vaker allergisch of intolerant voor bepaalde stoffen. Felle kleuren en schelle geluiden worden niet of slecht verdragen. Bij volwassenen blijft de verhoogde gevoeligheid bestaan voor externe prikkels, bijvoorbeeld voor cafeïne of alcohol, licht en geluid.
Interne gevoeligheid betreft de emotionele gevoeligheid van HSP’s. Zij kunnen snel ontroerd zijn bij beelden of muziek. Hun binnenwereld wordt sneller beïnvloed of uit balans gebracht door signalen uit de buitenwereld, die bij de meeste andere mensen niet zo diep doordringen. Het zijn vaak diepe denkers en dromers, die veel fantasie hebben. Groepen mensen, felle zon en geluiden worden vaak slecht verdragen. Een boze blik, een onvriendelijk woord, levert stof op om heel lang over te piekeren. Ze zijn vaak bijzonder opmerkzaam, hebben oog voor subtiele details, zien en horen meer dan anderen. Ze merken vaak eerder dat iemand liegt, of hebben snel in de gaten dat er iemand niet op zijn gemak is. Ze zijn vaak extreem empathisch, voelen het verdriet van anderen, of de sfeer in een groep of in een ruimte. Ze lijken vaak ook telepathisch, of hoogbegaafd, terwijl dit niet altijd zo hoeft te zijn.
Door de grote hoeveelheid indrukken die ze opnemen kunnen ze gemakkelijk overweldigd raken. Dit zorgt vaak voor onrustgevoelens / onlustgevoelens en angst, overprikkeling. HSP’s, en vooral kinderen, kunnen dan met heftige emoties reageren. Ze zonderen zich dan graag af, zodat ze tot rust kunnen komen. Het lijkt dan alsof ze zichzelf buiten de groep plaatsen.
Dit kan (eventueel verkeerd) geïnterpreteerd worden als verlegenheid, sociale angst, of autisme. HSP’s, en vooral kinderen, kunnen ook heel druk gedrag vertonen, last krijgen van woede-aanvallen, hangerigheid, moeheid, huilen, boosheid of concentratieproblemen.
Dit kan (eventueel verkeerd) geïnterpreteerd worden als AD(H)D of autisme.
Website van Elaine N. Aron
Website van Hooggevoelig.nl
Hooggevoeligheidstest
http://www.lihsk.nl/stoornissen.htm
